| |
Στις μέρες μας η έκρηξη που παρατηρείται στην ανάπτυξη
των υπηρεσιών του διαδικτύου από διάφορους φορείς, με
παράλληλη μείωση των τιμών για τις παρεχόμενες υπηρεσίες,
φέρνει ολοένα και πιο πολλά άτομα κυρίως νεαρής ηλικίας
μπροστά στον υπολογιστή και σε χώρους ελεύθερης πρόσβασης
στο διαδίκτυο και χρήσης του υπολογιστή πέρα από το σχολείο,
το σπίτι, τον χώρο εργασίας, το ακαδημαϊκό ίδρυμα. Οι
χώροι αυτοί είναι τα Internet cafés.
Σε όλες ανεξαιρέτως τις χώρες, ακόμα και στα πιο μικρά
μέρη, λειτουργούν τέτοιοι χώροι είτε μέσα σε καλά κατασκευασμένους
και φροντισμένους χώρους (Εικόνες 1, 2, 3), είτε μέσα
σε τέντες και παραπήγματα (Εικόνες 4, 5, 6), και παρατηρείται
χρήση τους από όλο τον πληθυσμό, ακόμα και τον νεαρότερο.
Όμως παρά την εντυπωσιακή αύξηση του αριθμού των χρηστών
και των χρηστριών, δεν παρατηρείται σημαντική διαφοροποίηση
ούτε στην παρουσία ανδρών και γυναικών, αγοριών και κοριτσιών
στο χώρο του διαδικτύου, ούτε στον τρόπο χρήσης του διαδικτύου
από τα άτομα των δύο φύλων (Bimber, 2000).
Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε με μαθητές και μαθήτριες
Β’/βάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα το 2002 ανέδειξε σημαντικές
διαφορές ως προς την πρόσβαση και την εξωσχολική χρήση
του διαδικτύου από αγόρια και κορίτσια, ειδικά σε χώρους
Internet café (Papastergiou & Solomonidou, 2005).
Πρόκειται για μια σημαντική διαφορά η οποία οφείλεται,
μεταξύ άλλων, στο μικρό ενδιαφέρον του γυναικείου πληθυσμού
σχετικά με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια (Shaw & Gant,
2002). Οι παρατηρήσεις μας είχαν δείξει ότι ο νεαρός πληθυσμός
που συχνάζει στα Internet Cafés στην Ελλάδα απαρτίζεται
συνήθως από αγόρια, ενώ τα κορίτσια είναι ελάχιστα. Επίσης
παρατηρήθηκε ότι νεαρά άτομα, μαθητές ή μαθήτριες Λυκείου,
Γυμνασίου, ακόμα και Δημοτικού, συχνάζουν σε τέτοιους
χώρους και παίζουν κυρίως παιχνίδια που στην πλειοψηφία
τους εμπεριέχουν αρκετή βία.
Προκειμένου να διαπιστωθεί ερευνητικά το θέμα της διαφορετικής
προσέγγισης του υπολογιστή και του διαδικτύου από αγόρια
και κορίτσια έξω από το χώρο του σπιτιού, του σχολείου,
των ανώτατων ιδρυμάτων και της εργασίας, διεξήχθη έρευνα
σε διάφορα Internet Cafés με γραπτά ερωτηματολόγια και
συνεντεύξεις. Ιδιαίτερα διερευνήθηκε η επικοινωνιακή,
εργαλειακή ή ψυχαγωγική χρήση του υπολογιστή και του διαδικτύου
σε χώρους Internet cafés από τα άτομα των δύο φύλων, και
ταυτόχρονα εξετάστηκε η ηλικία των θαμώνων και οι ώρες
στη διάρκεια του 24ωρου που προσέρχονται σε τέτοιους χώρους.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε 5 κεντρικά Internet cafés,
4 στην πόλη του Βόλου και 1 στην πόλη της Λάρισας την
περίοδο Νοεμβρίου 2007 – Ιανουαρίου 2008. Το συνολικό
τυχαίο δείγμα των θαμώνων των Internet cafés που προέκυψε
από τη κλείδα παρατήρησης ήταν 296 άτομα. Από αυτά ερωτήθηκαν
τα 246, 198 άνδρες/αγόρια και 48 γυναίκες/κορίτσια, που
οδήγησαν στη συμπλήρωση των αντίστοιχων ερωτηματολογίων,
και στην πραγματοποίηση ισάριθμων ατομικών συνεντεύξεων.
Για τη συλλογή των δεδομένων της έρευνας χρησιμοποιήθηκαν
κλείδες παρατήρησης, ερωτηματολόγια και συνεντεύξεις,
και ακολουθήθηκε η εξής διαδικασία: οι φοιτητές/-τριες
που παρακολουθούσαν το χειμερινό εξάμηνο του ακαδημαϊκού
έτους 2007-08 το μάθημα «Σχεδίαση και αξιολόγηση εκπαιδευτικού
λογισμικού» οργανώθηκαν σε ομάδες εργασίας που αποτελούνταν
από 4-5 άτομα και μία ομάδα από 2 ατόμων. Το συντονισμό
και την παρακολούθηση των ομάδων είχε, σε συνεργασία με
τα μέλη ΔΕΠ του Π.Τ.Δ.Ε. που συνεργάζονται στο διατμηματικό
πρόγραμμα, εξωτερική συνεργάτιδα του προγράμματος, μεταπτυχιακή
φοιτήτρια του ΠΜΣ «Σύγχρονα Περιβάλλοντα Μάθησης και Παραγωγή
Διδακτικού Υλικού», αποσπασμένη δασκάλα στο Π.Τ.Δ.Ε. του
Π.Θ.
Κάθε ομάδα ανέλαβε να προσεγγίσει δύο μέρες πριν τον/την
υπεύθυνο/η του Internet café με το οποίο θα συνεργάζονταν
και να ζητήσει την άδειά του/της για την παρατήρηση των
χώρων και την καταγραφή των σχετικών στοιχείων. Την ίδια
στιγμή εξηγούνταν στον/στην υπεύθυνο/-η ο σκοπός της έρευνας
και ο τρόπος της καταγραφής. Όλες οι επιχειρήσεις δέχθηκαν
με προθυμία να συνεργαστούν. Ενδεικτικά, ορίστηκαν τέσσερις
χρονικές ζώνες παρακολούθησης: πρωινή (10:00-12:00), απογευματινή
(16:00-18:00), βραδινή (18:00-20:00) και μεταμεσονύκτια
(23:00-01:00).
Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες ανέλαβαν σε δυάδες ή τριάδες
να ασχοληθούν με μία ζώνη παρατήρησης κάθε φορά. Αρχικά,
κατά την είσοδό τους συμπλήρωναν τη κλείδα παρατήρησης,
η οποία περιελάμβανε αριθμητικά στοιχεία για τη συνολική
παρουσία των ατόμων ανά φύλο και ηλικιακή ζώνη. Οι ζώνες
ηλικίας ήταν: Α) 15-17 ετών, Β) 18-22 ετών , Γ) 23-26
ετών, Δ) 26-30 ετών και Ε) 30 ετών και άνω. Στη συνέχεια
οι φοιτητές/-τριες προσέγγιζαν τους θαμώνες, τους υπέβαλαν
ερωτήσεις και συμπλήρωναν τα στοιχεία στο ερωτηματολόγιο
και τους καλούσαν στη συνέχεια σε συνέντευξη, στην οποία
οι απαντήσεις σημειώνονταν γραπτά από τους φοιτητές/-τριες.
Τα ερωτηματολόγια ήταν ανώνυμα και περιελάμβαναν ατομικά
στοιχεία (φύλο, ηλικία, απασχόληση), ερωτήσεις σχετικά
με το πόσο συχνά έρχονταν στο χώρο αυτό (Καθημερινά, 2-3
φορές την εβδομάδα, Μερικές φορές το μήνα ή Κάτι άλλο;
Και Τι;), πόσο χρόνο ασχολούνται κάθε φορά στον υπολογιστή
(1 ώρα, 2-3, 5, πάνω από 5 ώρες, ή κάτι άλλο; Και τι;),
ποιες ώρες συνηθίζουν να προσέρχονται (Πρωινές, Μεσημεριανές,
Απογευματινές, Βραδινές, Μεταμεσονύκτιες) και αν έρχονται
μόνοι/-ες ή με παρέα, και τι είδους παρέα. Το ερωτηματολόγιο
ολοκληρωνόταν με την ερώτηση «Για ποιο λόγο χρησιμοποιείς
τον υπολογιστή στο Internet café;».
Αν οι θαμώνες ανέφεραν στις δραστηριότητές τους πως παίζουν
παιχνίδια, τότε οι φοιτητές/-τριες τους ζητούνταν επιπλέον
στοιχεία με τη μορφή της ημιδομημένης γραπτής συνέντευξης.
Στη συνέντευξη υπήρχαν ερωτήσεις για τις προτιμήσεις τους
στα παιχνίδια, για το τι τους αρέσει σε αυτά, και πόσο
χρόνο ξοδεύουν στην ασχολία τους αυτή. Συνολικά η κάθε
ομάδα για την ολοκλήρωση της καταγραφής χρειάστηκε να
επισκεφθεί 2-3 φορές τον κάθε χώρο. Τα δεδομένα αναλύθηκαν
ποιοτικά και ποσοτικά.
Αποτελέσματα
Από τη κλείδα παρατήρησης προέκυψε ότι από το σύνολο των
246 θαμώνων των Internet cafés που ερωτήθηκαν, η συντριπτική
πλειοψηφία (198 άτομα ή 81,1%) ήταν άντρες ή αγόρια, και
η μειοψηφία (48 άτομα ή 19,5%) γυναίκες ή κορίτσια. Φάνηκε
δηλαδή ότι οι γυναίκες και τα κορίτσια αποτελούν την πραγματική
και σημαντική μειοψηφία των θαμώνων των χώρων αυτών.
Όσον αφορά τις ώρες προσέλευσης των θαμώνων που ερωτήθηκαν,
τα αποτελέσματα ήταν μοιρασμένα. Ανεξαρτήτως φύλου ή ηλικίας,
η πρωινή ζώνη φάνηκε να απασχολεί το 28,5% των ερωτηθέντων,
η απογευματινή το 22,8%, η βραδινή το 26,8% και η μεταμεσονύκτια
το 21,9%. Η πλειοψηφία των θαμώνων σε όλες της ζώνες παρατήρησης
ήταν άνδρες ή αγόρια, με εξαίρεση ένα Internet café στο
οποίο υπήρχαν μόνο γυναίκες στη μεταμεσονύκτια ζώνη (23.00-01.00).
Φάνηκε ότι η πρωινή και η βραδινή ζώνη είναι οι πιο πολυπληθείς,
καθώς συγκέντρωναν 70 άτομα (28,5%) η πρώτη και 66 (26,8%)
η δεύτερη. Συνεπώς οι άνδρες και τα αγόρια εμφάνιζαν τη
μεγαλύτερη προσέλευση (οι 62 από τους 198) στην πρωινή
ζώνη 10:00-12.00, ενώ οι γυναίκες (12 από 48) στη βραδινή
ζώνη 18.00-20.00.
Διαπιστώθηκε ότι ο κυριότερος λόγος επίσκεψης ενός ατόμου
σε ένα Internet café είναι για να παίξει ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Μεγάλοι πρωταγωνιστές σε αυτά είναι τα αγόρια και οι άντρες
ηλικίας 15-22 ετών. Οι περισσότεροι ήταν μαθητές ή φοιτητές.
Μόνοι ή σε παρέες, ενήλικοι ή όχι, έχουν μετατρέψει το
διαδικτυακό παιχνίδι στην αποκλειστική σχεδόν διασκέδασή
τους, αφού σε όλες τις ζώνες παρατηρήθηκε πως το ένα τρίτο
των θαμώνων πηγαίνει σε Internet cafés τουλάχιστον «2-3
φορές την εβδομάδα», και το άλλο ένα τρίτο «σχεδόν καθημερινά».
Οι μισοί από τους ερωτηθέντες πηγαίνουν σε τέτοιου είδους
χώρους τουλάχιστον 2-3 φορές την εβδομάδα για έως και
τρεις έως και πέντε ώρες κάθε φορά. Η παρατήρηση αυτή
αφορά σε όλες τις χρονικές ζώνες και δεν διαφοροποιείται
σημαντικά ανάμεσα σε αυτές, εκτός από την πρωινή.
Εντυπωσιακά αποτελέσματα προέκυψαν από την πρωινή ζώνη
10-12.00. Από τους 70 συνολικά θαμώνες της ζώνης αυτής,
οι 57 (ποσοστό 81,4%) ήταν ηλικίας 13-17 ετών, δηλαδή
50 μαθητές και 7 μαθήτριες Γυμνασίου και Λυκείου. Σημειώνεται
πως οι ώρες 10.00-12.00 είναι ώρες ‘σχολείου’, γεγονός
που δεν δικαιολογεί το μεγάλο αριθμό προσέλευσης μαθητών/-τριών.
Οι χρήστες/-τριες εδώ προσέρχονται συνήθως σε παρέες.
Ένα 10% των παραπάνω χρηστών/-τριών επισκέπτεται τα Internet
cafés με συχνότητα απλά «μερικές φορές το μήνα». Όλοι
οι υπόλοιποι διαχωρίζονται και δηλώνουν πως οι μισοί/-ές
προσέρχονται «2-3 φορές την εβδομάδα» ενώ οι άλλοι/-ες
«σχεδόν καθημερινά». Ο γενικός χρόνος παραμονής των χρηστών
αυτής της ζώνης κυμαίνεται σε 2-3 ώρες ανά επίσκεψη.
Στην πρωινή ζώνη, τα κορίτσια αντιστοιχούν σε ποσοστό
11,4% ανάμεσα στους χρήστες 13-17 ετών. Όπως αναφέρθηκε
στις συνεντεύξεις, πρόκειται για μαθήτριες Γυμνασίου και
Λυκείου. Τα 7 στα 8 κορίτσια που επισκέπτονται τα Internet
cafés στην πρωινή ζώνη είναι ηλικίας 13-17 ετών (ποσοστό
87,5% του συνόλου των γυναικών της ζώνης αυτής), γεγονός
που επαληθεύει και την αναλογία που προέκυψε για το γενικό
πληθυσμό της πρωινής ζώνης. Οι ασχολίες της πρωινής ζώνης
όσον αφορά τα αγόρια έχουν να κάνουν κυρίως με παιχνίδια
και κατά δεύτερο λόγο με κατέβασμα αρχείων και περιήγηση
στον Παγκόσμιο Ιστό. Από την άλλη, τα κορίτσια ασχολούνται
με κατέβασμα αρχείων, συνομιλία, περιήγηση στο Παγκόσμιο
Ιστό, αλλά όχι με παιχνίδια.
Στη συνέχεια, στην απογευματινή ζώνη 16.00-18.00, τη
σκυτάλη της πλειοψηφίας παίρνει η ηλικιακή ομάδα 18-22,
σε ποσοστό 39,2% έναντι 35,7% των ηλικιών 13-17, ενώ οι
μεγαλύτερες ηλικίες συγκεντρώνουν μικρότερα ποσοστά. Τα
κορίτσια και οι γυναίκες ανεξαρτήτως ηλικίας αποτελούν
το 23,2% των θαμώνων στη ζώνη αυτή, οι μισοί από τους/τις
οποίους/-ες προσέρχονται μόνοι/-ες και οι υπόλοιποι/-ες
σε παρέες. Οι ασχολίες της ζώνης αυτής παραμένουν ίδιες
με την πρωινή, μόνο που τα αγόρια εμφανίζουν αύξηση δραστηριότητας
στο κατέβασμα αρχείων.
Προχωρώντας στη βραδινή ζώνη 18.00-20.00 τα δεδομένα
αλλάζουν. Η ηλικιακή ομάδα 13-17 καταλαμβάνει 40,9% έναντι
της ομάδας 18-22 με ποσοστό 39,3%. Αξίζει να σημειωθεί
πως η ζώνη 18.00-20.00 παρουσιάζει τη μεγαλύτερη προσέλευση
ατόμων ανεξάρτητα από το φύλο και την ηλικία. Τα κορίτσια
και οι γυναίκες στη ζώνη αυτή αποτελούν το 18,2%, εκ των
οποίων οι περισσότερες (το 58%) ήταν 18-22 ετών. Οι ασχολίες
των ανδρών και των γυναικών δεν παρουσίασαν σημαντική
διαφοροποίηση σε σχέση με την προηγούμενη ζώνη.
Τέλος, στη μεταμεσονύκτια ζώνη 23.00-01.00 κυριαρχεί
η ηλιακή ομάδα 18-22 σε ποσοστό 50%. Αξίζει να αναφερθεί
πως παρά την περασμένη ώρα, η ηλικιακή ομάδα 13-17 ήλθε
δεύτερη, με ποσοστό 24%. Η αναλογία γυναικών σε αυτή τη
ζώνη ήταν 15 σε σύνολο 54 ατόμων (27,7%), εκ των οποίων
οι μισές ήταν ηλικίας 15-27 ετών. Οι ασχολίες των ανδρών
και των γυναικών δεν παρουσίασαν ιδιαίτερη διαφοροποίηση.
Πολλά άτομα ανέφεραν πως είχαν πρόσβαση και στο σπίτι
τους, αλλά επισκέπτονται τα Internet cafés για να παίξουν
διαδικτυακά παιχνίδια, ομαδικά ή ατομικά. Τα νεαρά άτομα
ηλικίας 13-17 ανέφεραν πως προτιμούν το απόγευμα μετά
το φροντιστήριο να έρχονται και να δαπανούν γύρω στις
2-3 ώρες ίσως και παραπάνω μπροστά στον υπολογιστή. Τις
ώρες αυτές συνομιλούν με άλλα άτομα ή κατεβάζουν αρχεία
μουσικής και ταινιών, κυρίως όμως παίζουν παιχνίδια ρόλων,
αθλητικά ή στρατηγικής. Λίγα ήταν εκείνα που είπαν ότι
χρησιμοποιούν τον υπολογιστή για να βοηθηθούν στα μαθήματα.
Συμπερασματικά, από την έρευνα προέκυψαν σημαντικές διαφορές
τόσο αριθμητικά όσο και ποιοτικά όσον αφορά το φύλο, αλλά
και την ηλικία και τις ασχολίες των νέων στους χώρους
των Internet cafés. Οι περισσότεροι από τους χρήστες ήταν
κάτω των 30 ετών, και μάλιστα παρατηρήθηκε μεγάλη προσέλευση
μαθητών και μαθητριών 13-17 ετών στην πρωινή ζώνη, γεγονός
που αναδεικνύει ότι τα νεαρά άτομα είναι πιο δραστήρια
και αναζητούν πρόσβαση στο διαδίκτυο και σε χώρους έξω
από το σπίτι ή το σχολείο. Το γεγονός ότι θα έπρεπε να
βρίσκονται στο σχολείο τους τις ώρες αυτές, δεν τα εμποδίζει
να προσέρχονται σε τέτοιους χώρους κυρίως για να παίξουν
διαδικτυακά παιχνίδια ρόλων με αρκετή βία.
Διαπιστώθηκε γενικότερα ότι ο υπολογιστής και το διαδίκτυο
χρησιμοποιούνται στους χώρους αυτούς είτε για λόγους διασκέδασης/ψυχαγωγίας,
κυρίως από άνδρες/αγόρια, ενώ για λόγους επικοινωνίας,
κυρίως από γυναίκες/κορίτσια, ενώ η εργαλειακή χρήση των
Τ.Π.Ε. γίνεται αδιακρίτως από τα άτομα και των δύο φύλων.
Διαπιστώθηκε επίσης ότι τα κορίτσια παίζουν σαφώς λιγότερα
παιχνίδια από ό,τι τα αγόρια, εύρημα που προέκυψε και
από προηγούμενες έρευνες (Charles & Beavis, 2007).
Η διαφορά αυτή ανάμεσα στα δύο φύλα κατά τον τρόπο χρήσης
του διαδικτύου μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι το
περιεχόμενο στον Παγκόσμιο Ιστό και οι παρεχόμενες υπηρεσίες
προβάλλουν κυρίως ανδρικά στερεότυπα (Bimber, 2000). Η
τεχνολογία είναι δυνατόν να επηρεαστεί από τον παράγοντα
φύλο ακόμη και στο σχεδιασμό της (gendered by design),
με συνέπεια το ‘on line’ περιεχόμενο να τείνει να υπερτονίζει
τα ανδρικά πρότυπα και ενδιαφέροντα (Green, Owen &
Pain, 1993).
Η διάσταση του φύλου ‘gender gap’ ξεκινάει από τα σχολικά
χρόνια, εμφανίζοντας διαφοροποίηση στα μαθήματα των μαθηματικών
και των φυσικών επιστημών, συνεχίζει στη χρήση της τεχνολογίας
γενικότερα και του διαδικτύου ειδικότερα, και καταλήγει
σε σημαντικές διαφορές στην επιλογή επαγγέλματος και στην
αγορά εργασίας (Σολομωνίδου, 1998, 2001). Από την πλευρά
της εκπαίδευσης προτείνεται να αναμορφωθούν τα αναλυτικά
προγράμματα και να επιμορφωθούν τα στελέχη της ώστε να
γίνει πραγματικότητα η ψηφιακή δικαιοκατανομή ‘digital
equity’ (Christensen, Knezek & Overall, 2005).
Αναφορές
Bimber, Β. (2000). Measuring the gender gap on the Internet.
Social Science Quarterly, 8 (3).
Charles, C. & Beavis, C. (2007). Would the 'real'
girl gamer please stand up? Gender, LAN cafés and the
reformulation of the 'girl' gamer. Gender and Education,
19(6), 691-705.
Christensen, R., Knezek, G. & Overall, T. (2005).
Transition points for the gender gap in computer enjoyment.
Journal of Research on Technology in Education, 38(1),
23-37.
Green, E., Owen, J. & Pain D. (1993). Gendered by
design? Information Technology and Office Systems. London:
Taylor and Francis.
Papastergiou, Μ. & Solomonidou, C. (2005). Gender
and Information and Communications Technology: Greek high
school students’ favourite Internet activities. Computers
and Education, 44(4), 377-393.
Shaw, L., & Gant, L. (2002). User’s divided? Exploring
the gender gap in Internet use. Cyberpsychology and Behavior,
5(6), 517-558.
Σολομωνίδου, Χ. (1998). Κορίτσια, Φυσικές Επιστήμες και
Νέες Τεχνολογίες: προβλήματα, αλλά και προκλήσεις για
το μέλλον. Πρακτικά Συνεδρίου - Διημερίδας του ΚΕΘΙ της
Γενικής Γραμματείας Ισότητας ‘Εκπαίδευση και Φύλο - Νέες
Τεχνολογίες’. Θεσ/νίκη, σελ. 169-179
Σολομωνίδου, Χ. (2001, 5η εκδ.: 2007). Σύγχρονη Εκπαιδευτική
Τεχνολογία: Υπολογιστές και Μάθηση στην Κοινωνία της Γνώσης.
Θεσσαλονίκη: Κώδικας
Σημειώνεται ότι η έρευνα πρόκειται να παρουσιαστεί ως
πλήρης ανακοίνωση στο 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο με Διεθνή
Συμμετοχή της Ελληνικής Επιστημονικής Ένωσης για τις Τεχνολογίες
της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση (ΕΤΠΕ)
στη Λεμεσό της Κύπρου από 25 έως 28 Σεπτεμβρίου 2008.
Το αντίστοιχο κείμενο, μετά από κρίση, δημοσιεύεται στα
πρακτικά του συνεδρίου.
Η αναφορά είναι η εξής:
Μητσάκη, Α. & Σολομωνίδου, Χ. (2008). Τι κάνουν τα
αγόρια και τα κορίτσια στα Internet cafés; Μια έρευνα
πεδίου. Στο Χ. Αγγελή & Ν. Βαλανίδης (επιμ.) Πρακτικά
6ου Πανελληνίου Συνεδρίου με Διεθνή Συμμετοχή «Οι Τεχνολογίες
της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση».
Οργάνωση: ΕΤΠΕ, Πανεπιστήμιο Κύπρου. Τόμος 2, σελ. 31-38
|
